Дәріс мақсаты:  шельф кен орындарын меңгеру ерекшеліктері, мұнай мен газды өндіруге арналған техникалық жабдықтарды пайдалану ерекшеліктері мен жіктелуі. 
Қажетті сөздер: ұңғы торы,, платформалар, жіктелуі.
Шельф кен орындарын меңгеру ерекшеліктері. Техника және технологияларға қойылатын негізгі талаптар. Шельфте мұнай және газды өндіруге арналған техникалық жабдықтардың жіктелуі. Жабдықтарды пайдалану ерекшеліктері. Кен орындарын игеру және пайдаланудың технологиялық режимдері. 

       Көмірсутектерді өндіру үшін ұңғыларды әртүрлі орналастыру жүйесі қолданылады. Мұнай кен орындарын игеру кезінде ең көп қолданылатыны ұңғы торы болып табылады. Ұңғы торы келесідей болып жіктеледі: 
-сызықты;
-шахматты;
-бес нүктелі;
-жеті нүктелі;
-тоғыз нүктелі;
-төрт нүктелі;
-қатарлы.

Кесте 6.1-   Sp ұңғы торы көрсеткіштерінің мәндері және ұңғылардың өзара орналасуы ара-қашықтықтары 

Қабат сипатамасы
Sp, 10*м2/ұңғ.
Ауыр мұнай
Өткізгіштігі төмен,
К< 50 MD
Өткізгіштігі жоғары, жеңіл мұнай
Өткізгіштігі жоғары, жарықшақты жыныстарда

1-2 10 20-30 100

Ұңғылардың
ара қашықтығы,
м
100-150
300
400-700
1 000

Норвегиялық континентальды шельф кен орындары үшін ұңғылардың өзера арақашықтығы 600 м-ге жақын болғанда Sp көрсеткіштері 36 га/ұңғ. құрады. Ұңғыларды орналастыруды  қарқындату жүйесі әдетте өткізгіштігі төмен әртекті қабаттарда қолданылады. Бұл кеніштен  сұйықтықты (мұнай мен газды) өндіру және суды айдау деңгейінің салыстырмалы түрде жоғары болуына мүмкіндік береді. Теңіз кен орындарын игеру құрлықтағы мұнай кен орындарын игеруден өзгеше жүйені қарастыруды талап етеді. Теңіздік пайдалы қазбалар кен орындарының минералды ресурстарын өндіріске қатыстыру, олардың ізделу, барлану, игерілуін қарастырады және акваторияларда ұңғыларды бұрғылау қажеттілігімен үздіксіз байланысты.
Теңізде ұңғымаларды бұрғылау құрлықтағыдан қиын, әрі қымбат. Бұл теңіз түбіндегі ұңғыма сағасының су кеңістігінде орналасуымен, бұрғылау қондырғысын орналастыру үшін арнайы теңіз негіздерін қолдану қажеттілігімен, акваторияларда жүргізілетін жұмыстың күрделі гидрологиялық және метеорологиялық жағдайымен (жел және толқындар, ағыс, тұман, ауа температурасы, судың қайтуы мен көтерілуі) және т.б. негізделеді.
Ұңғыма сағасы су кеңістігіндегі жел, толқулар мен ағыстар жүзгін бұрғылау қондырғысының тербелуіне, палубадағы қондырғылар мен құралдардың жылжуына, қондырғының жел немесе ағыс бағыты бойынша ауытқуы және жолдан таюына әкеліп соғады. Кеменің тербелуі бұрғылау қондырғысында жұмыс жасайтын адамдарға жағымсыз физиологиялық әсер етеді. Теңіздің толқуы жылжымайтын қондырғылардан бұрғылаған кезде де зиянды. Себебі, бұрғылау қондырғысының негізіне құлаған толқындар, оны бұзу немесе толық қиратуы мүмкін.
Теңіз түбінің борпылдақ жыныстары әдетте тым суланған болады. Мұндай жыныстарды бұрғылаған кезде, керннің сақталуын және ұңғыма қабырғасының орнықтылығын қамтамассыз ету үшін арнайы техникалық құралдар қолдану керек болады.
Қосымша материалдық шығындарды қажет ететін және қоршаған ортаны ластанудан сақтаудың қатаң талаптарын қанағаттандыратын технологиялық шараларды жүргізу керек.
Теңіздің арнайы гидрологиялық және метеорологиялық жағдайы құрлықта қолданылатын бұрғылау технологиясы мен техникалық құралдардың, тәсілдердің мүмкіндігін шектейді және қолдану тиімділігін төмендетеді. Сондықтан да ұңғыманы теңізде бұрғылаудың тиімділігін жоғарылату, минералдық ресурстардың өндірісіне суасты кен орындарын қатыстыру процесінің ең маңызды мәселелерінің бірі.
Мұндай ұңғымаларды бұрғылау және одан әрі пайдаланудың экономикалық жағынан ақталған болып, қымбат тұратын массивті жылжымайтын, жартылай жылжитын, суға еніп тұратын негіздердің конструкциясын дайындау табылады. Олар дәстүрлі бұрғылау техникасын орналастыруға және құрлықта жақсы нәтиже берген бұрғылау, өндіру, мұнай және газды тасымалдауға, жинау және дайындау тәсілдерін қолдануға мүмкіндік береді.
Барлық ұңғымаларын теңізде бұрғылау, шығын аз кезеңдегі жұмыстың жоғары сапасымен қамтамассыз ететін және экологиялық, әрі қауіпсіздік талаптарын қадағалай отырып, ұңғыманың өтуіне кепіл беретін, бұрғылау технологияларының және қондырғыларының жаңа конструкцияларын талап етеді. Мұндай техника мен технологияларды жасау үшін, қазіргі заманға бұрғылаудың техникалық құралдары мен технологиясын теңізде қолданудың тәжірибесін бағалау және ортақтандыру қажет, әрі олардың одан әрі дамуының тиімді жолдарын ғылыми негіздеу керек.
Теңізде бұрғылаудың шарттары.
Ұңғымаларды теңізде бұрғылау процесіне табиғи техникалық және технологиялық факторлар әсер етеді (сурет 1). Ал көбірек әсер ететін фактор, ол – жұмыстың ұйымдастырылуын, техниканың конструктивті түрде орындалуын, техниканың конструктивті түрде орындалуын, оның бағасын, бұрғылаудың геологиялық ақпараттылығын және т.б. анықтайтын табиғи факторлар болып табылады. Оған жататындар: гидрометеорологиялық, геоморфологиялық және таулы-геологиялық шарттар.
Гидрометеорологиялық шарттар теңіздің толқуымен, оның мұздық және температуралық режимдерімен, су деңгейінің өзгеруімен (судың толысуы – қайтуы, суды қуу – айдау) және оның ағысының жылдамдығы, көзге көрінерлігімен (тұман, жауын – шашын, бұрқасын) сипатталады.
Ресей жағалауларымен шектесетін көптеген теңіздер (Жапон, Охот, Беринг, Белое, Баренцово, Татар бұғазы) үшін келесідей қайталанатын орташа толқын биіктіктері тән, %: 1,25м – ге дейін (3 балл) – 57; 1,25-2,0м (4 балл) – 16; 2,0-3,0м (5 балл) – 12,7; 3,0-5,0 (6 балл) – 10; Балтық, Каспий және Қара теңіздегі 3,0м – ге дейінгі толқын биіктігінің орташа қайталануы 93%; 3,0-5,0м - 5% құрайды.
Теңіз қайнарларын бұрғылау кезінде қондырғының және бұрғылау негізінің қатыуына әкелетін және күштік қондырғыны тортадан кейін жұмыс қалпына келтіруде көп уақыт пен еңбекті талап ететін ауаның теріс температурасы қауіпті.
Теңізде бұрғылау уақытын сонымен қатар мұзсыз периодта түнгі және таңғы уақыттарда төмендейтін көз көрінерлік шектейді.
Геоморфологиялық шарттар жағалау сызығымен және құрылысымен, топография және түптік топырақпен, ұңғыма орналасқан нүктенің құрлықтан және порттардан алшақтығымен анықталады. Барлық дерлік теңіздердің қайнары түптік еңістің аздығымен сипатталады. Мәні 5м – ге жететін изобаталар жағалаудан 300-1500м қашықтықта, ал мәні 200м болса, 20-60км қашықтықта жатады. Дегенмен онда су ағызатын науа, аңғарлар, ойдымдар, қайраңдар бар.
Ұңғыны бұрғылаудың тиімділігіне әсер ететін факторлар.
Теңіз түбінің топырағы тіпті мардымсыз аудандардың өзінде біртексіз. Құм, саз, лай көбіне тасмалта, гравий, тасдөңбектер, бақалтас жиынтықтарымен кезектесіп орналасады, ал кейде бөлек тастар және кедертас (риф) түріндегі құздық жыныстардың шығарындыларымен кезектеседі.
Теңізде қатты пайдалы қазбалардың кен орындарын игерудің бірінші сатысында геологиялық зерттеулердің обьектісі болып, жалғау аймағындағы қайраң тереңдігі 50м-ге дейін жететін үлескілер табылады. Бұл тереңдігі аз кен орындарын барлау мен игерудің бағасының төмендігімен және 50м тереңдіктегі қайраң ауданының үлкендігімен зерттеледі.
Геологтар зерттеп жатқан қайраңның негізгі белдемі ені жүздеген метрден 25 км-ге дейін жететін жолақты құрайды. Мұздық (припай) бұрғылаған кездегі ұңғыманың орналасу нүктесінің жағалаудан алшақтығы припай жолағының еніне байланысты және арктикалық теңіздер үшін 5 км құрайды.
Тау – геологиялық шарты негізінен ұңғымамен қиылысатын тау жыныстарының физика – химиялық қасиетімен және қуаттылығымен сипатталады. Қайраң шөгінділері әдетте тасдөңбектер қосылған борпылдақ жыныс түрінде кездеседі. Түптік шөгінділердің негізін лай, құм, саздар және тасмалта құрайды. Әртүрлі қатынастағы құм – тасмалта, құмды – лайлы, т.б. шөгінділер құрылуы мүмкін. Таяу Шығыс теңіз қайраңдарының түптік шөгінді жыныстары мына түрде көрсетіледі, %: лайлар – 8, құмдар – 40, саздар – 18, тасмалта – 16, басқалары – 18. Ал тасдөңбектер бұрғыланған ұңғымалар қималарында 4-6% шегінде, ал олардың барлық мөлшерінің 10-12% ұңғымаларын құрайды.
Теңізде барлау ұңғымаларын бұрғылауға қойылатын талаптар.
Артық немесе жеткіліксіз детальды бұрғылау жұмыстарына жұмсалатын ақталмаған шығындарды болдырмау үшін, бұрғылау жұмыстары оларға қойылатын геологиялық - әдістемелік талаптарға сай жүргізіледі.
Кез келген қолданыстағы ұңғымалар үшін жалпы негізгі позициялар болып бұрғылаудың мәні, ұңғыманың тереңдігі мен диаметрі, бұрғылаудың әдісі мен технологиялық сұлбасы, рейстің ұзындығы және керннің шығуы. Теңіз қайраңындағы қатты пайда қазбалар кен орындарының ішінде ұсақ тау жыныстарына көп көңіл бөлінеді.
Оларда сирек кездесетін және асыл металлдар, бағалы минералдар және рудалар концентрацияланады. Теңіз түбінен төмен ұңғымалардың тереңдігін, олардың геологиялық - әдістемелік талаптарға сай түптік жыныстармен қиылыса отырып, жынысты бойлай 1-2 м-ге енуін ескере отырып анықтайды. Ұсақ тау жыныстары кен орнындағы борпылдақ құрылымдардың қуаты әдетте 100м аспайды (көбінесе 15-20м).
Ұсақ тау жынысты барлау кезіндегі бұрғылау диаметрі және 1 рейс жасаған кездегі тереңдеуі пайдалы қазбаның түріне, барлау сатысына, (россып) ұсақ тау жыныстарындағы өнімді шөгінділердің ішкі құрылымына, өнімді шөгінділердегі пайдалы минералдардың түйіршіктерінің кеңістікте таралу  ерекшелігіне, мөлшеріне, өлшеміне, қуысты ортаның мүкіндік қуатына байланысты тағайындайды.
Қатты пайдалы қазбаларға бұрғыланатын барлау ұңғымаларының диаметрі мен тереңдігінің интервалына инженерлік – геологиялық ұңғымалардың параметрлері сәйкестендіріледі. Олардың құрлықтағы тереңдігі әдетте 10-20 м құрайды. Ал теңізде инженерлік – геологиялық ұңғымалардың тереңдігі сыртқы желдердің интенсивтігіне, толқындардың күштілігіне, суасты ағысына, түптік грунттардың сулануына сай бірнеше есе төмендейді.
Бұрғылаудың негізгі тапсырмасы тек қана грунт (монолит) сынамасын алу емес, сонымен қатар табиғи шөккен шартағы (грунт) физикалық – механикалық қасиетін анықтау мақсатында ұңғыма қабырғасында әртүрлі геотехникалық зерттеулер жүргізуге мүмкіндік жасауы керек. Грунттың қасиетін анықтаудың көптеген табиғи тәсілдері оларға үшкір заттарды батырып енгізуге негізделген (статикалық зондтау, қалақты қима және т.б.).
Бұл жағдай бұрғылау техникалық кешенінің және ұңғыманың диаметрін анықтауға әсер етеді.  Техника және технологиялық жағынан ақталған болып, бұрғылау құралы ретінде әдеттегі құрлықтағы инженерлік – геологиялық бұрғылаудың орнына үлкен диаметрлі тегіс өткіш бұрғылау құбырларына негізделген бұрғылау кешендері табылады. Теңізде диаметрі 0,127м болатын мұнай сортаментінің бұрғылау құбырлары кең қолданысқа ие [55].
Сәйкесінше ұңғыма диаметрі 0,132м кіші болуы мүмкін емес.
Жасалған геологиялық қималар және барланатын қайраңның тереңдігі, қарастырылған мақсатта пайдаланылатын ұңғымаларды бұрғылауда қойылатын геологиялық - әдістемелік және эксплуатациялық – техникалық талаптар олардың келесі параметрлерін анықтайды:

Ұңғыманың максималды тереңдігі, м:
су бойынша жыныс бойынша                          300/300;
Борпылдақ шөгінділердегі ұңғыма диаметрі, м:
максималды                               0,325/0,351;
минималды                                0,146/0,166;
Түп тау жынысындағы ұңғыма диаметрі, м:    
максималды                                            0,131;
минималды                                             0,059.

Қарастырылған тағайындалуы бойынша ұңғымалар су бойынша және құрлық бойынша тереңдігі арқылы анықталады. Бұл көрсеткіштері бойынша оларды 2 топқа бөлуге болады.
Бірінше топ бұрғылаудың негізгі көлемі борпылдақ жыныстарға келетін ұңғымаларды қамтиды. Оларға құрылыс материалдарының және ұсақ тау жыныстарының барлау ұңғымалары, геотехнологиялық, техникалық және инженерлік – геологиялық ұңғымалардың көп бөлігі жатады. Әдетте олардың тереңдігі жыныстар бойынша да, су бойынша да 100м – ден аспайды. Бұл топ ұңғымаларының жыныс бойынша тереңдігі әдетте 30м – ден жоғары емес.
Екінші топқа көмірге және басқа да қатты пайдалы қазбаларға бұрғыланатын құрылымдық – карталық және жыныстар бойынша бұрғылану тереңдігі 100м – ден асатын инженерлік – геологиялық ұңғымалар жатады. Екінші топ ұңғымаларының тереңдігі су бойынша 300м- ге және жыныс бойынша 300м – ге жетеді. Бұрғылау практикасында олардың саны бірінші топ ұңғымаларына қарағанда біраз төмен. Дегенмен екінші топтың әрбір ұңғымасының үлесіне келетін түп жыныстарға бұрғылау көлемі, бірінші топ ұңғымаларының үлесіне қарағанда әлде қайда көп. 
Тереңдігі бойынша сәлде болса да айырмашылығы бар бірінші және екінші топты ұңғымаларды бұрғылау процессінің көп ортақтығы бар, себебі олардың әрқайсысы үшін мынадай жұмыстар жүргізілуі қажет:
- Қаттылығы әртүрлі жыныстар бойынша бұрғылау, себебі барлық дерлік ұңғымалар түп жыныстарға сұғына енуі қажет. Тіпті құрылыс материалдарын барлау кезінде өзара қаттылығы және бұрғылануы бойынша айырмашылығы бар, кезектесіп орналасқан құмайтты және тасмалталы шөгінділерді бұрғылау керек болады;
- бұрғылауды салыстырмалы үлкен диаметрмен жүргізу;
Теңізде барлау ұңғымаларын бұрғылаудың тиімді тәсілдері.
Ұңғыны бұрғылаудың тиімді тәсілі деп – минималды еңбек материалдық шығын кезіндегі алға қойылған мақсатты сапалы түрде орындалуын қамтамассыз етеді. Бұрғылаудың мұндай тәсілін таңдау, көптеген факторлармен анықталатын, оның тиімділігінің салыстырмалы бағалануына негізделеді. Бұл факторлардың әрқайсысы геолого - әдістемелік талаптарға, тағайындалуына және бұрғылау жағдайына байланысты шешуге мәнге ие болуы мүмкін.
Тиімді тәсілді таңдау кезінде, бірінші кезекте ұңғыманың мақсаттық тағайындалуын көрсететін фактор бойынша бағалау қажет. Алға қойылған тапсырмалардың сапалы түрде орындалуын қамтамассыз ететін бұрғылаудың екі немесе одан да көп әдістерін анықтаған кезде, оларды басқа факторлар бойынша бағалауды жалғастыру қажет.
Егер салыстырылып отырған тәсілдер бұрғылау жүргізілетін геологиялық немесе техникалық есептің сапалы шешілуін қамтамасыз етпесе, онда оларды мысалы өндірістік және экономикалық тиімділік бойынша бағалаудың мағынасы болмайды.
Теңізде бұрғылау үрдісіне және тиімділігіне әсер етуші факторлар ерекше болып келеді. Олар осы арналымдағы ұңғыштарды құрлықта бұрғылауға тиімді деп танылған техникалық құралдарды қолдану мүмкіндігін шектейді, немесе мүлдем болдырмайды. Осыған орай, теңізде барлау ұңғымаларын бұрғылау тиімділігін келесі төрт көрсеткіш бойынша бағалау ұсынылады:
- геологиялық ақпараттылық;
- пайдалану – технологиялық мүмкіндіктер;
- техникалық тиімділік;
- экономикалық тиімділік.
Геологиялық ақпараттылық барлау ұңғымаларын бұрғылаудың нақты есептерімен анықталады. Пайдалы қазбалар кен орнын барлау кезінде бұрғылау тәсілдерінің геологиялық ақпараттылығын алынатын керн сапасы бойынша бағалайды. Керн кен орынның геологиялық қимасын және нақты параметрлерін: бұрғыланатын түзілімдердің литологиялық және грануламетриялық құрамын, олардың сулануын, өнімді қабат шектерін, ондағы металл ірілігін, пайдалы компонент мөлшерін, жұқа дисперсті материалдың және сазды жұғындылар (құрылысты барлау кезінде) т.б. алуды қамтамасыз ету керек. Бұл параметрлерді дәл анықтау үшін алынатын керн сынамаларының  байытылуының алдын алу қажет.
Инженерлік – геологиялық ізденістер кезінде бұрғылау тәсілінің геологиялық ақпараттылығын табиғи жатындағы грунттың физика – механикалық қасиеттерін анықтау мүмкіндігі бойынша бағалайды. Бұл грунт (монолит) сынамалар бұрғылау жолымен жүргізіледі және олардың қасиеттерін арнайы зертханаларда немесе грунт қасиетін тікелей ұңғы оқпанында анықтау арқылы зерттейді. Соңғы әдіс тиімдірек, себебі зерттеудің сапалы нәтижесін алуға мүмкіндік береді.
Тәсілдің пайдалану – технологиялық мүмкіндіктері оның белгілі жағдайларда қажетті параметрдегі ұңғыманың тиімді жүруін қамтамасыз ету қабілетімен анықталады. Белгілі тәсілдердің кез келгенімен теңізде бұрғылануға, сонымен қатар шурфтерден өтуге және шурфоұңғыша бұрғылауға болады. Бірақ, шурф және шурфоұңғымаларды теңізде қолданысына мән беру артық болады, өйткені олардың құрылымына үлкен қаражатты шығындар қажет.
Осылайша, бұрғылаудың пайдалану – технологиялық тәсілдерінің мүмкіндігі қойылған тапсырманы орындау сапасымен, оның техникалық, экономикалық тиімділігімен анықталады.
Техникалық тиімділікті  бағалау критериіне мыналар жатқызылады: бұрғылаудың лездік, орташа, сапарлық, техникалық, парктік, айналымдық жылдамдығы; кезеңде, уақытта өндіргіштік; және операцияларды орындау және барлық ұңғыманың немесе оның жеке арақашықтығының өнімділігінің уақыты; жабдықтық, шегендеу құбырлық және құралдың тозуы; әмбебаптылық; металлсыйымдылық; энергиясыйымдылық; қуаттылық; бұрғылау жабдықтарының тасымалдануы; және т.б.
Жылдамдықтың барлық түрі және бұрғылаудың өндірісі қандай да бір үрдістің немесе операцияның орындалуына кеткен уақыт шығынымен анықталады. Теңіз жағдайында бұрғылау тәсілін таңдауда уақыт факторы маңызды критерийдің бірі болып табылады.
Осылайша, теңізде барлау ұңғымаларын бұрғылаудың тиімді техникасын, технологиясын және тәсілін таңдау тиімділік критерийлері кешені бойынша белгілі және жаңа тәсілдерді салыстыру арқылы жүргізілуі керек. Қандай да бір критерийдің басты ролі ұңғының нақтылы арналымына тәуелді болады. Инженерлі – геологиялық және геологиялық барлау ұңғымаларын қатты пайдалы қазбаларда бұрғылауда, осы критерийлердің ішіндегі негізгісі геологиялық ақпаратының  болып табылады, ал қалғаны бағыныңқы сипатта болады. Сондықтан мұндай ұңғымаларды бұрғылау үшін салыстырылатын әдістерді бірінші ретте геологиялық ақпараттылық бойынша әдістемелік бағалау керек. Ал геотехникалық және техникалық ұңғымаларды бұрғылау үшін Т – критерия деп атайды. Критерийге мән берген жөн (ұңғыны бұрғылаудың минимум уақыты).
Барлық ұңғымалардың көптеген түрлерін бұрғылау кезінде түпкі жыныстарға (құрылымдық, көмір, барлау, т.б.) тереңдеуді талап етеді. Мұндай жыныстардан керннің бұрғыланысы тек айналмалы бұрғылаумен мүмкін. Бұл қатты және берік жыныстарда сапалы кернді алуды қамтамассыз ететін өндірісті бұрғылаудың жалғыз тәсілі. Көп жағдайларда айналмалы тәсіл инженерлік – геологиялық ізденістерде қажетті тәсіл болып табылады, себебі жұмсақ әрі қатты жыныстардың кернін, олардың табиғи физика – механикалық қасиеттерін бұзбай алуға мүмкіндік береді.
Теңізде бұрғылаудың ерекшеліктері мен мәселелері.
Теңізде геология – барлау есептерін орындауға тиімді деп танылған бұрғылау тәсілінің тиімділігі құрлықтағыға қарағанда төмен.
Бұл себептер қатарымен байланысты:
- ЖБҚ – ң толқуымен және дрейфімен;
- Қимадағы борпылдақ жыныстардың орнықсыздығымен және шектен тыс суланғышымен;
- Қоршаған ортаны ластануына жол бермеу талаптарымен;
- Жуу ерітіндісінің тұйықталған айлағымен ұйымдастырудың қиындығы;
- Ұңғының түптік сағасының бұрғылаушыларғы көрінбейтін жерде орналасқанымен және осыған байланысты қиындықтар;
- Қарқынды ортада жұмыс жасау себебінен бұрғылау қондырғысының және аспаптың тозуы;
- Бұрғылаудың тәсілдерінің және схемасының ерекшелігімен және т.б.
Теңіздік кен орындардың минералды ресурстарын өндіріске қатыстыру, олардың ізделуін, барлануын және игеруін қарастырады. Сонымен қатар акваторияда ұңғыларды бұрғылау
Теңізде ұңғыларды бұрғылау процесінде құрлықтан салыстырғанда айтарлықтай айырмашылығы жоқ. Ұңғыны бұрғылау технологиясы құрлықта жүргізілетін технологиямен бірдей, тек қана айырмашылық бұрғылау мұнарасы орнатылатын платформалар мен негіздер теңізде арнайы бұрғылау кемелері мен баржаларда орнатылады. Ұңғы сағасы мен бұрғылау мұнарасының аралығы теңіз суынан изоляциялану үшін арнайы құбырмен біріктіріледі. Бұл жағдай теңіз суын ластанудан қорғайды.
Бұрғылау процесі келесідей операциялардан тұрады:
- көтеру – түсіру жұмыстары (қашауы бар бұрғылау құбырларын ұңғының түбіне дейін түсіру және қашалып біткен ұашауды бұрғылау құбырларымен бірге ұңғыдан көтеру.)
- Ұңғының түбіндегі жүргізілген бұрғылау жұмыстары (қашаудың тау жыныстарын талқандауы). Бұл операциялар ұңғыға шегендеу құбырын түсіру үшін периодты түрде тоқтатылып отырады. Ұңғыға шегендеу құбырларын түсіру жұмыстары ұңғы қабырғаларын құлап кетуден сақтау үшін және су мен мұнай-газ горизонттарын біріктіру үшін қажет. Ұңғыны бұрғылау процесі кезінде бір мезетте бірнеше қосымша жұмыстар жүргізіледі: керн алу, жуу (бұрғылау ерітіндісін) сұйықтығын дайындау, каротаж жұмыстары, ұңғыға мұнай ағынын шақыру мақсатында ұңғыны игеру және т.б.
Апат немесе басқа да қиындықтар кезінде қосымша жұмыстар жүргізу қажет етіледі. Ұңғыны бұрғылау процесінде жоғары да көрсетілген операцияларды жүзеге асыру үшін бұрғылау мұнарасы қолданылады. Бұрғылау құбырлары бағанының ең жоғары құбыры дөңгелек емес керісінше квадрат пішінді. Бұрғылау құбырлары дөңгелек столдың саңылауы – ротор арқылы өтеді. Ротор бұрғылау мұнарасының центрінде орналасады. Бағыттаушы құбырлардың жоғарғы бөлігін вертлюгке жалғайды. Вертлюг екі бөліктен тұрады: жылжымайтын және айналмалы. Вертлюгтің айналмалы бөлігі бұрғылау құбырлары бағанымен бірге айналып отырады, ал жоғарғы бөлігі қимылсыз тұрады. Вертлюгтің жылжымайтын бөлігіндегі саңылауға иілмелі шланг жалғанады. Осы шланг арқылы бұрғылау процесі кезінде бұрғылау сораптары көмегімен ұңғыға жуу сұйықтықтары айдалады. Жуу сұйықтығы бағыттаушы құбырлар және барлық бұрғылау құбырлары бағаны арқылы өтіп, қашауға келіп түседі және осы қашаудағы саңылау арқылы бұрғыланған аймақты шайып, ұңғы мен бұрғылау құбырлары аралығындағы кеңістік арқылы сағаға көтеріледі. Бұрғылау барысында ұңғыны әрдайым бұрғылау ерітіндісімен шайып отыру керек. Белгілі бір тереңдікте жатқан тау жыныстары туралы мәлімет осы бұрғылау ерітіндісімен бірге ілесіп шыққан тау жыныстарының қиыршықтары арқылы алынады.
Вертлюгтің жылжымайтын бөлігіне штроп бекітілген, осы штроптың көмегімен вертлюг ілмекпен жалғанады. Ал ілмек өз кезегінде тәл жүйесімен біріккен. Бұрғылау мұнарасының ең жоғарғы бөлігінде бірнеше роликтен тұратын кронблок орналасқан.
Бұрғылау барысында құбырлар бағаны ілмекте ілініп тұрады және тереңдеген сайын ұңғыға түсіріліп отырады. Қашау әбден қашалып болған соң құбырлар бағанын сағаға қайта көтеріп қашауды алмастырады. 600 м тереңдікте ұңғыны бұрғылап болған соң ұңғыға кондуктор түсірледі. Кондуктор ұңғы оқпанын тегіс бағыттау үшін және қазылған айиақтағы тау жыныстарының құлап кетуін болдыртпау үшін қажет. Кондукторды түсіріп болған соң цементтеу жұмыстары жүргізіледі. Цемент ертіндісінің толық бекуі үшін әдетте 2 тәулік қажет. Цемент ертіндісі әбден бекіп болған соң бұрғылау жұмыстары қайта басталады. Белгілі бір тереңдікке дейін бұрғыланып болған аймаққа пайдалану құбырлары түсіріліп цементтеледі. Пайдалану құбырлары су және мұнайы бар қабырғаларды бір –бірінен изоляциялау үшін қажет.
Ұңғы құрылысының толық циклі. Календарлық уақыт балансы және бұрғылау жылдамдығы туралы түсінік.
Ұңғы құрылысының толық циклі төмендегі негізгі элементтерден тұрады:
- ұңғы құрылысына дайындық жұмыстары (бұрғылау жұмыстары жүргізілген ауданды жобалау, жолдары және фундаменттерді дайындау, және т.б.) Мұнара монтаждық жұмыстар (мұнараны құру және орын ауыстыру), бұрғылау қондырғыларын монтаждау, оны фундаментке орнату.
- ұңғыны бұрғылау жұмыстарына дайындау. Ұңғыны бұрғылау (қашаумен бұрғылау процесі және ұңғы қабырғаларынбекіту, ұңғыға мұнай және газ ағынын шақыру).
- бұрғылау және мұнараны демонтаждау.

Сурет 6.1 –Теңіз платформасы   қимасы  (OLF—1990)

Сурет 6.2 -   Солтүстік теңізінде мұнайды өндіру үшін кемелік пайдалану қондырғылары («Норне» Статойл кемесі)

Сурет 6..3 – Соратын  сваясы бар решеткалы түрдегі  «Европайп» платформасы
Ұңғы құрылысының өнімділік циклі мұнара құрылысының кезеңінен бастап, қазылып біткен ұңғыға кәсіпшілік мұнай ағынын шақырумен аяқталады. Ұңғыны бұрғылау жұмыстарының басталуы алғашқы бұрғылау бағанын түсіру кезеңінен басталады. Ал бұрғылауды аяқтау ұңғыны шаю және бағандарды саңылаусыздыққа тексеру жұмыстары жүргізіліп біткен соң, бұрғылау құбырларын көпірлерге орнату жұмыстарымен аяқталады. Ұңғыны бұрғылау кезеңіндегі ең өнімді кезеңді анықтау үшін календарлық уақыттың  балансы тұрғызылады.
Календарлық уақыттың  балансы төмендегі элементтерден тұрады:
1) бұрғылаудың өнімді уақытын: ұңғыны бұрғылауға жұмсалатын уақыттағы механикалық бұрғылау, түсіру – көтеру жұмыстарына кеткен уақыт (tпр), көмекші жұмыстарға кеткен уақыт (қашауды ауыстыруға, саз ерітіндісін дайындау), ұңғыны бекітуге жұмсалатын уақыт (шегендеу құбырларын түсіру және оны цементтеу (tтек)).
2) Жөндеу жұмыстарына жіберілген уақыт (техникалық ақауды жою, ұңғыны бұрғылау және бекіту кезінде пайда болған апаттық жағдайлардың орын алуы) – tжөн .
3) геологиялық себептер нәтижесінде ұңғы оқпанында пайда болған кедергілерді жоюға жұмсалатын уақыт – tкед.
4) Өнімсіз уақыттың  құрамына апатты жағдайды жоюға жұмсалатын уақыт tа, ұйымдастыру техникалық себептер нәтижесінде бұрғылау процесінің тоқтап тұру уақыты – tт, яғни бұрғылау және бекітудің календарлық уақыт балансы мына өрнекте көрсетіледі:
Тб.б. = tм+ tт.к. + tк.ж. + tбек + tжөн + tкез + tа + tт                                       (1)

Календарлық уақыт балансы және  оның элементтері әртүлі бұрғылау жылдамдығын анықтаушы негіз болып табылады. Бұрғылау жылдамдығ өз кезегінде ұңғы құрылысының қарқындылығын анықтайды. Бұрғылаудың техникалық жылдамдылығы бұрғылау қондырғысы көмегімен бір ай ішінде  бұрғыланатын тереңдігінің көмегі арқылы анықталады.
                        υt = (720*Н)/  tпр,  (м/тәу)                                                    (2)           
720 – 1 ай ішіндегі сағат саны;
Н – ұңғылардың жалпы тереңдігі;
tпр – бұрғылаудың өнімді уақыты.

Әдетте техникалық жылдамдықты жаңа техниканың, бұрғылаудың жаңа тәсілінің тиімділігін салыстырмалы түрде бағалау үшін қолданады. Бұрғылаудың коммерциялық жылдамдығ бұрғылау қондырғысы көмегімен 1 ай уақыт ішінде жүргізілген барлық жұмыстар және бұрғылау тереңдігі бойынша анықталады:
                υк = (720*Н)/ Тб.б. ,  (м/тәу)                                                         (3)

Коммерциялық жылдамдықтың мәніне техника – технологиялық және ұйымдастырушылық сипаттағы факторлар әсер етеді. Коммерциялық мәнінің жоғарғы өнімсіз уақытының  қысқаруын және жүргізілген операцияларды жылдамдату жолын, өнімді уақытқа жұмсалатын жалпы қаржы көлемін азайтуды талап етеді. Мұндай қойылатын талап бұрғылау техникасы мен технологиясын жетілдіру негізінде жүзеге асуы мүмкін.
Бақылау сұрақтары:
1. Теңіз ұңғыларын бұрғылаудың құрлықпен салыстырғанда қандай айырмашылығы бар?
2. Ұңғыны бұрғылаудың тиімділігі немен анықталады?
3. Ұңғы құрылысының толық циклі қалай анықталады?
Әдебиет: Золотухин А.Б. «Основы разработки шельфовых  нефтегазовых месторожений и строительство морских сооружений в Арктике» -М., Недра,2000г.
Акульшин А.И., Бойко В.С. «Эксплуатация нефтяных и газовых скважин»- М., Недра, 1989ж